Jeszcze o logo PN

• W Górach Stołowych - skałka "Szczeliniec"
• W Karkonoszach - szczyt Chojnik
  

Umowy międzynarodowe podpisane przez Polskę

1. Konwencja Waszyngtońska 1973 - O międzynarodowej kontroli handlu dzikimi gatunkami roślin i zwierząt CITES
2. Konwencja w Helsinkach 9.04.1992 - O ochronie środowiska obszaru Morza Bałtyckiego
3. Konwencja Genewska (4 konwencje od 1864 do 1949) - o pomocy humanitarnej
4. Konwencja Wiedeńska 1985 - W sprawie ochrony warstwy ozonowej
5. Konwencja Bazylejska 22.03.1989 - O kontroli transgranicznej przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych
   

Kto wprowadził podstawowe pojęcia ekologiczne?

• E. Haeckel (1869) użył terminu EKOLOGIA
• Ch. S. Elton (1927) wprowadził do ekologii pojęcia: ŁAŃCUCH POKARMOWY, PIRAMIDA TROFICZNA, NISZA EKOLOGICZNA
• F. E. Clements (1916) wprowadził termin BIOM (inaczej ekoton)
• A. G. Tansley (1935) użył terminu EKOSYSTEM
• W. GOETEL Polak (1965) zaproponował termin SOZOLOGIA
  
• E. Suess (1875) użył terminu BIOSFERA
• Moebius wprowadził termin BIOCENOZA
  

kilka chwastów

Chaber bławatek jeden z najpospolitszych chwastów polnych.
Firletka poszarpana rośnie sobie na łąkach. A jak rośnie to znaczy, że poziom wód gruntowych jest wysoki.
Rogownica polna rośnie prawie wszędzie.
Lnica pospolita chwast a jednocześnie zioło. Zapylana przez trzmiele.
Cykoria podróżnik nazwana tak bo rośnie przy ścieżkach polnych. Kwiaty cykorii otwierają się o 6 rano a zamykają w południe.

literatura: D. Aichele, M. Golte-Bechtle Jaki to kwiat? Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne Warszawa 1984
autor zdjęć: Karol Bidziński

CHWASTY

Chwasty – to właściwie pojęcie rolnicze. Oznacza rośliny, które wchodzą człowiekowi w paradę bezczelnie rosnąc na obszarze monokultur (upraw jednogatunkowych) i oczywiście obniżają plony bo rozrastają się bujnie. Chwast zwykle wydaje nasiona w tym samym czasie co roślina uprawna ale dodatkowo często ma olbrzymie zdolności do rozmnażania bezpłciowego (wegetatywnego) przez kłącza (np. perz), rozłogi itp.

Chwasty dzielą się na:

Właściwe (rosną razem z roślinami uprawnymi)

- chaber bławatek, kąkol polny, powój polny, mak polny

- w zbożach charakterystyczne są: ostróżki, rumiany, jaskry

- w roślinach okopowych (okopowe to ziemniaki, buraki, marchew) charakterystyczne to: komosa biała, skrzyp polny, gwiazdnica pospolita, rdest plamisty, gorczyca polna (ludowa nazwa – ognicha), tasznik pospolity

Łąkowe (obniżają jakość siana bo zwierzęta roślinożerne nie jedzą ich)

- ciężkostrawne (właściwie niestrawne) osty, pokrzywy, turzyce bo mają dużo krzemionki

- trujące: wilczomlecze, zimowit jesienny, krwiściąg mniejszy krowom mleko odbiera (po jego zjedzeniu u krów ustaje produkcja mleka)

- rośliny pasożytnicze po prostu niszczą rośliny, które nadają się na paszę. Pasożyty roślinne to: szelężnik, kanianki, świetlik łąkowy

Leśne (drzewa i krzewy o niskiej jakości drewna rozrastające się w lasach sadzonych przez ludzi) takim chwastem jest robinia akacjowa (czyli to na co mówimy potocznie akacja – kwitnie na początku wakacji)

Jak się pozbyć chwastów:

Metody agrotechniczne – właściwa uprawa gleby (oranie, bronowanie itp.)

Metody biologiczne – płodozmian, stosowanie nawozów zielonych (przyoranie roślin motylkowych najczęściej łubinu jednocześnie podnosi ilość azotanów w glebie) dobieranie odpowiedniego sąsiedztwa roślin inaczej kultury mieszane (to się nazywa jeszcze inaczej uprawa biodynamiczna) np. pomidory „ lubią towarzystwo” szpinaku, rzodkiewki, mięty pieprzowej, czosnku, sałaty, kalarepy a „nie znoszą” ziemniaków, ogórków, kopru i grochu.

Środki chemiczne czyli herbicydy (środki chemiczne zaliczane do pestycydów, niszczące chwasty). Herbicydy działają zwykle selektywnie: jedne niszczą rośliny jednoliścienne (głównie trawy) inne dwuliścienne.

Chwastów lepiej pozbywać się nim zakwitną i wydadzą nasiona (chyba oczywiste dlaczego). Ziarno zbóż i nasiona do siewu są zwykle oczyszczane z nasion chwastów. Cóż kiedy niektóre nasiona mogą pozostawać w glebie nawet 50 lat (np. powój polny)

I jeszcze jedno. To co dla nas ludzi jest chwastem dla małych ptaków np. szczygłów często jest źródłem pokarmu.

Literatura:

D. Cichy, I. Żeber-Dzikowska, BIOLOGIA dla klasy pierwszej gimnazjum wydawnictwo DEBIT Bielsko – Biała1999

M. Häfner OCHRONA ŚRODOWISKA Polski Klub Ekologiczny Kraków 1993

S. Gater, V. Wood-Robinson Biologia Podręcznik dla gimnazjum Prószyński i S-ka Warszawa 1999

wykrywanie substancji organicznych

• Reakcja biuretowa - test chemiczny na zawartość protein i innych polipeptydów, w których występują co najmniej dwa wiązania peptydowe bezpośrednio obok siebie lub są przedzielone nie więcej niż jednym atomem węgla.
  Test biuretowy polega na dodaniu do analizowanej mieszaniny roztworu fosforanu miedzi(II) lub siarczanu miedzi oraz NaOH lub KOH (odczynnik Haynesa ), . Przy obecności protein roztwór zmienia barwę z jasnoniebieskiej na intensywnie fioletowy kolor. W przypadku występowania dimerów aminokwasów (czyli 2 połączonych aminokwasów), w których występuje tylko jedno wiązanie peptydowe układ zabarwia się na różowo.

• Reakcja ksantoproteinowa, (reakcja Muldera), reakcja białka z kwasem azotowym(V), w wyniku której pojawia się żółtopomarańczowe zabarwienie. Reakcja ksantoproteinowa służy do wykrywania obecności białek.

• Poza medycyną, płyn Lugola służy do wykrywania skrobi. Dodany do płynów zawierających skrobię zmienia ich barwę na granatowoczarną, przy niewielkich stężeniach na niebieskofioletową. Technika ta jest prostą metodą wykrywania prób fałszowania mleka i śmietany mąką. Metoda stosowana jest także do badania brzeczki w browarnictwie.

Płyn Lugola to uniwersalny wykrywacz skrobi kukurydzianej, ziemniaczanej i sojowej. Wykrywanie w produktach skrobi jest ważne u osób chorych dla celiakię, którzy nie mogą spożywać mąki pszennej, w której zawarta jest skrobia. Płyn Lugola zawiera jod, który barwi skrobię na kolor fioletowy. Sam płyn ma zabarwienie rubinowo-brązowe. Białka barwią się pod wpływem płynu Lugola na brązowo. Tak więc tylko fioletowe zabarwienia próbki badanego produktu (wędliny, ketchupy) świadczy o obecności w nim mąki. Spróbuj zbadać parówki to się dowiesz dlaczego koty ich nie chcą jeść. (bo koty mogą trawić białko i tłuszcz a skrobi – nie)

• Odczynnik Fehlinga wykrywa m.in. cukry proste. Jest to zasadowy roztwór siarczanu miedzi(II) - niebieski, z którego pod wpływem związków redukujących wypada czerwony osad tlenku miedzi(I) (konieczne jest ogrzanie badanej próbki) Kolor zmienia się stopniowo, przechodzi przez kolor zielony, potem żółty i pomarańczowy – bardzo ładne zjawisko.

A .Wykrywanie cukrów w roślinie:

Doświadczenie 1. Wykrywanie glukozy w liściu cebuli , jabłku i ziemniaku

Materiały i odczynniki: płyn Haynesa, świeży liść cebuli, jabłko, probówka lub zlewka, palnik szklany wypełniony denaturatem, statyw do probówek, przyrząd do wyciskania, naczynie z wodą, drewniane łapy

Wykonanie - instrukcja

§ Zgnieć cebulę, jabłko i ziemniak za pomocą wyciskacza lub drobno posiekaj

§ Włóż przygotowany materiał do 3 probówek

§ Wlej do każdej próbówki trochę wody i dobrze wymieszaj

§ Dodaj do każdej probówki około 1cm³ odczynnika Haynesa (granatowo – niebieskie zabarwienie) i wymieszaj

§ Probówki kolejno ogrzewaj nad palnikiem (uwaga! Zachowaj ostrożność, gdyż ogrzewany płyn może gwałtownie wyprysnąć i poparzyć!!)

§ Obserwuj i zanotuj wynik w karcie pracy

Obserwacje i wnioski: Płyn Haynesa (granatowo – niebieskie zabarwienie) po podgrzaniu zmienia barwę na ceglasto-pomarańczową. Zmiana barwy następuje na skutek obecności w roztworze cukru prostego – glukozy, która redukuje zawartą w płynie Haynesa miedź (w siarczanie miedzi II) z dwuwartościowej ( barwa niebieska) do jednowartościowej (tlenek miedzi I), co poznaje się po zmianie zabarwienia (barwa ceglasto-pomarańczowa ). W probówkach zawierających jabłko i cebulę nastąpiła zmiana barwy, natomiast w probówce z ziemniakiem nie nastąpiła zmiana barwy, co świadczy o braku glukozy w ziemniaku.

Doświadczenie 2. Wykrywanie obecności skrobi w różnych produktach spożywczych

Materiały i odczynniki: chleb, ser biały, jabłko, cukier (sacharoza),ziemniak, zakraplacz, statyw z probówkami, woda, roztwór płynu Lugola

Wykonanie - instrukcja

§ do probówek włóż kawałki przygotowanych produktów

§ dodaj do każdej probówki trochę wody i wymieszaj

§ nabierz zakraplaczem lub pipetą trochę płynu Lugola

§ wlej kilka kropli płynu Lugola do przygotowanych probówek z żywnością

§ obserwuj i zapisz wynik obserwacji na karcie pracy

Obserwacje i wnioski: Skrobia w obecności płynu Lugola zabarwia się na kolor fioletowy. Chleb i ziemniak zabarwiają się na kolor fioletowy, co wskazuje ze zawierają skrobię, natomiast pozostałe produkty nie zmieniają barwy, gdyż nie zawierają skrobi

B. Wykrywanie obecności tłuszczy w produktach roślinnych .

Doświadczenie 3. Wykrywanie tłuszczu w oleju roslinnym

Materiały i odczynniki: Roztwór alkoholowy Sudanu III, olej roślinny, zakraplacz, palnik, drewniana łapa .

Wykonanie- instrukcja

• do 2 probówek wlej: wodę i trochę oliwy
• nabierz zakraplaczem trochę Sudanu III (barwa ceglasta) i dodaj kilka kropli do każdej probówki
• ogrzewaj, zachowując ostrożność, probówki nad palnikiem
• obserwuj i zapisz wynik obserwacji na karcie pracy

Obserwacje i wnioski : Roztwór Sudanu III barwi tłuszcz na kolor ceglasto-pomarńczowy. Warstwa oliwy w 1 probówce zabarwiła się na kolor pomarańczowy, natomiast warstwa wody i czysta woda w 2 probówce nie uległy zabarwieniu. Zabarwienie oleju świadczy, że jest tłuszczem.

C. Wykrywanie białka

Doświadczenie 4. Wykrywanie białka w jaju kurzym i twarogu przy użyciu odczynnika Haynesa

Materiały i odczynniki: jajo kurze , twaróg, ziemniak, probówki, pipeta, odczynnik Haynesa, palnik.

Wykonanie - instrukcja

• do 1 probówki wlej trochę białka jaja kurzego a do 2 probówki twarogu
• wlej do każdej probówki trochę wody i wymieszaj
• następnie do każdej probówki dodaj odczynnika Haynesa (kolor granatowy)
• lekko podgrzewaj, gdyż wtedy jest wyraźniejszy efekt zabarwienia
• obserwuj i zapisz wynik obserwacji na karcie pracy

Obserwacje i wnioski Po dodaniu odczynnika Haynesa do białka jaja kurzego i twarogu obserwujemy pojawienie się fioletowego zabarwienia, co świadczy o obecności białka w badanych substancjach (reakcja biuretowa), natomiast w probówce z ziemniakiem brak reakcji, co świadczy o braku badanej substancji.

Doświadczenie 5. Wykrywanie białka w twarogu i jaju kurzym przy pomocy kwasu azotowego

Materiały i odczynniki: twaróg, jajo kurze, pipeta, probówka , stężony kwas azotowy.

Wykonanie- instrukcja

• do probówki włóż trochę twarogu i wlej trochę białka jaja kurzego
• dodaj za pomocą pipety trochę kwasu azotowego (zachowaj szczególną ostrożność !)
• lekko podgrzewaj nad palnikiem
• obserwuj i zapisz wynik obserwacji na karcie pracy

Obserwacje i wnioski : Ser i białko jaja kurzego pod wpływem stężonego kwasu azotowego zmieniły barwę na żółtą, co świadczy o obecności białka w tym produkcie (reakcja ksantoproteinowa)

PROTISTA

GLONY
GRUPA	PRZYKŁADOWE GATUNKI	ORGANIZACJA CIAŁA	BARWNIKI asymilacyjne	MATERIAŁY ZAPASOWE	CHARAKTERYSTYCZNE CECHY BUDOWY	ZNACZENI W PRZYRODZIE I GOSPODARCE
Krasnorosty – głównie morskie (zwykle ciepłe morza) czerwone	▪ Widlik ▪ Rurecznica ▪ Żebrowiec krwisty ▪ Drgalnica czerwona i krwotoczek deszczowy – jednokomórkowe barwiące opady	jednokomórkowe wielokomórkowe	Chlorofil a i b Fikoerytryna (czerwona) Fikocyjanina (niebieska)	Skrobia krasnorostowa	Nigdy w komórkach nie występują wici (nawet w plemnikach)	Wytwarza się z nich agar (substancja żelująca). W Japonii jadalne np. szkarłatnica delikatna (uprawiana)
Zielenice – morskie, słodkowodne a nawet lądowe zielone	▪ Taśma ▪ Zawłotnia- jednokomórkowa ▪ Parasolik (Acetabularia)- forma młodociana - jednokomórkowa dojrzała – komórczak. ▪ Watka (Ulva) sałata morska ▪ Toczek (Volvox) ▪ Skrętnica – nitkowate kolonie ▪ Pierwotek (żyje na korze drzew) ▪ chlorella	jednokomórkowe kolonijne wielokomórkowe	Chlorofil a i b, mało karotenoidów (żółtopomarańczowe)	skrobia	ściana komórkowa z celulozy i pektyn Acetabularia – to olbrzymia komórka (7- 10 cm) gdzie można wyodrębnić część chwytnikową trzonek i kapelusz. Żyje w ciepłych morzach, ma ogromne zdolności regeneracyjne.	Główny producent w morzach i oceanach. Jednokomórkowe tworzą fitoplankton. Zawłotnia śnieżna powoduje „zakwity śniegu” (różowe) Zawłotnia żółtozielona (żółtozielone)
Stramenopile złociste lub brunatne	▪ złotowiciowce - jednokomórkowe ▪ okrzemki - jednokomórkowe ▪ *lęgniowce – fitoflora (powoduje zarazę ziemniaczaną) ▪ brunatnice – wielokomórkowe (np. morszczyn pęcherzykowaty, listownice) Gronorost (Sargassum) na Morzu Sargassowym utrudnia żeglugę (tyle go tam jest!)	jednokomórkowe lub wielokomórkowe bardzo duże (plecha ma część liściokształtną, łodygokształtną i korzeniokształtną)	Chlorofil a i b, dużo karotenoidów	Cukry: laminaryna i glikogen Alkohol: mannitol	Formy, które wytwarzają wici mają 2 nierównej długości wici. Przynajmniej jedna z wici pokryta jest mastygonemami Okrzemki mają pancerzyk z krzemionki (małe denko, duże wieczko)	Pasza dla zwierząt. Pektyny wykorzystywane w przemyśle spożywczym i kosmetycznym
PIERWOTNIAKI
Nazwa grupy	typy	Gatunki	Środowisko i tryb życia		Charakterystyczne cech budowy	Organellum ruchu
alweolaty	Tobołki (bruzdnice)	Nocoświetlik – do 1,5 mm średnicy powoduje świecenie wody (ciepłe morza)	samożywne		Celulozowe płytki tworzące pancerz z 2 bruzdami	2 wici (wyrastające z bruzd)
	sporowce	Zarodziec malarii (żyje w erytrocytach człowieka, śliniankach i jelitach komara widliszka)	Pasożyty wewnątrzkomórkowe kręgowców i bezkręgowców		Uproszczona budowa i skomplikowany cykl rozwojowy Schizogonia – najpierw kilkakrotnie dzielą się jądra, dopiero później dzieli się cytoplazma.
	orzęski	Pantofelek Trąbik Wirczyk	Drapieżniki lub filtratory (używane do oczyszczania biologicznego ścieków)		Bardzo duże jednokomórkowce do 3mm. Aparat jądrowy składa się z makronukleusa i mikronukleusa Posiadają cytostom i cytopyge	rzęski
Euglenozoa – jednokomórkowe,	Eugleny (klejnotki)	Euglena zielona	Miksotrofy, słodkowodne,		Pelikulla Plamka oczna, chloroplasty, Rozmnażanie tylko przez podział	Wici (1-2) wyrastające z ampułki
	świdrowce	Świdrowiec gambijski – przenoszony przez muchę tse-tse (śpiączka afrykańska) Rzęsistek pochwowy – powoduje dolegliwości u kobiet Opaliny – pasożyty ryb, płazów i gadów.	Pasożyty roślin i zwierząt (niektóre mają 2 żywicieli)		Kinetostom (gigantyczne mitochondrium) leżące u podstawy wici	Wici
Sarkodowe Jednokomórkowe Komórczaki Kolonijne Wielokomórkowe	ameby	Pełzak okrężnicy Pełzak czerwonki	Symbiont człowieka (jelito grube) Pasożyt – wywołuje czerwonkę		Mogą wytwarzać skorupki	Nibynóżki (pseudopodia)
	otwornice		Wolnożyjące, morskie		Mają wapienne skorupki, wielokomorowe, o skomplikowanych kształtach	Tworzą pokłady kredy
	*śluzorośla	maworek	żyją w środowisku lądowym		wstępują w postaci pełzaka i komórczaka (galaretowata masa pełzająca po podłożu - śluźnia) nie lubi światła lubi wilgoć
	promienionóżki	Słonecznice Promienice	Słodkowodne, planktonowe Plankton pełnosłonych mórz			Nibynóżki wzmocnione igiełkami krzemionkowymi

*organizmy zaliczane niegdyś do grzybów

Opracowała Małgorzata Bidzińska

Literatura:

▪ J. Balerstet, W. Lewiński, J. Prokop, K. Sabat, G. Skirmutt : BIOLOGIA 1, zakres rozszerzony, podręcznik dla liceum ogólnokształcącego. Gdynia 2003. Operon

▪ A. Woźniak : Botanika. Jedność i różnorodność roślin. Kompendium dla uczniów gimnazjum. Warszawa 1999. WSiP

▪ Red. W. Mizerski : Tablice biologiczne. Warszawa 2004. Wydawnictwo Adamantan

▪ J. Moraczewski, W. Riedel, M. Sołtyńska, T. Umiński : Ćwiczenia z zoologii bezkręgowców. Warszawa 1982. PWN